Jeleč tvrđava je u doba kroz koje ćemo putovati, bilo poznato svima. Bio je to čuven, čvrst i bezbedan grad sa tvrđavom pod oblacima, u čijoj je blizini kralj Dragutin polomio nogu, toliko teško da će ga to koštati kraljevstva. Mnogi su tada govorili da je kralja Dragutina stigla zaslužena kazna jer je zbacio s prestola oca, kralja Uroša I, a i on sam je taj nesrećni pad s konja shvatio kao odgovor sudbine, pa je iste godine 1282, na Saboru u Deževi ( na planini Goliji ) predao vlast svom mlađem bratu Milutinu – postavši jedini vladar u srednjovekovnoj srpskoj državi koji se odrekao vlasti.
Dugo će kroz istoriju kameni grad i tvrđava Jeleč i planina Rogozna, na čijem se uzvišenju ugnezdio, biti predmet priča i znatiželje i svaki će putnik poželeti da ga bliže pogleda ili bar sa daljine osmotri.
Smešten tamo gde se orlovi gnezde, na tako nepristupačnom terenu, nameće se prirodno pitanje, kako su stanovnici tog grada i utvrđenja po tim vrletima funkcionisali. Toliko je strmo i stenovito da nije ni čudo što je kralj tu polomio nogu!
Planinski vrhovi u okolini današnjeg Novog Pazara sa Jeleča izgledaju kao brdašca. Toliko je visoko smeštena tvrđava.
Ponikao u srcu prvobitne nemanjićke države, danas u blizini Novog Pazara, Jeleč je vekovima slovio za magičnu i mističnu tvrđavu sa energijom prastare građevine koja je tu nekada bila. Pre Nemanjića, dinastije koju je istoriografija, kao i brojna materijalna baština, sačuvala od zaborava, postojale su vladarske dinastije ( najmanje dve po oceni istoričara) i njihova vlastela koja je možebiti sagradila drevnu građevinu. I njima su trebale odbrambene tvrđave za zaštitu od iznenadnih upada neprijatelja. Tvrđava Jeleč, izgrađena u 12. veku, prvi put će biti pomenuta u 13. veku ali se smtara da je pre nje na tom mestu postojalo neko drugo utvrđenje iste namene. Arheolozi tek treba da se pozabave ovom našom znamenitom starinom, i država obrušenim zidinama i nestalim kulama koje bi obilazili turisti. Danas, samo uporni planinari mogu da savladaju strme padine koje vode do drevne tvrđave.
Ali, svako ko se i danas gore uspne na 1262 metara nadmorske visine, osetiće magiju mesta koje je razrušilo vreme i pobedila bujna priroda koja se uvukla u drevne zidove, drobeći tvrđavu u prah.
Pravilno klesano kamenje koje se održalo pleni svojim ivicama. Osnova utvrđenja koja je još vidljiva je nepravilnog oblika, slična trapezu sa krivudavim zidovima. Njegova južna strana drugačka je oko 45, a istočna 35 metara. Utvrđenje je imalo najmanje tri kule, smeštene na uglovima i dve kapije. Tu su i danas ostaci tri bunara ( koja su odavno presušila) odakle se snabdevalo vodom. Jedan od njih je prekriven kamenom pločom sa rupom u sredini prečnika 50 santimetara, gde se najverovatnije postavljao čekrk za bunar.
Malo niže od tvrđave bio je smešten grad koji je imao svoju cisternu za vodu, prozore zgrade za stanovanje, zaravnjenu površinu.
U tom gradu, u dalekoj prošlosti, zabeleženo je u hronikama, prodavala se so dopremana iz primorja, i trgovci su imali vrlo živu delatnost.
Vojno utvrđenje u tom delu srpskog kraljevstva, vremenom je posle kralja Dragutina i kralja Milutina počelo da gubi na značaju, jer se kraljevina širila ka jugu i istoku, menjajući svoje središte. U kasnijem periodu će srce srpske carevine postati skopska oblast, pa će i Jeleč opstati bez većeg značaja.
Posle kosovske bitke Jeleč će pripasti humskom knezu Vojislavu Vojnoviću, zatim će njime upravljati njegov sinovac, župan Nikola Altomanović, da bi na kraju pripao Vuku Brankoviću.
Turci ga osvajaju krajem 14. veka i, gledajući iz ugla utvrđenja, udahnjuju mu novi život. Vremenom postaje centar vijaleta ( administrativne jedinice, koji je u rano tursko doba obično označavao oblast manju od sandžaka a veću od nahije) , koji obuhvata oblast između gornjeg i srednjeg toka reke Ibra, mesta Rasa i Sjenice. Prema popisu iz 1455. godine jelački vilajet je imao 100 naselja. U tvrđavi su turske posade obavljale i topdžijsku dužnost.
Za Turke je on bio mesto odakle se kontrolisao okolni teren. Nije bio administrativni centar. Bio je previše divalj, i strm. Orlovsko gnezdo odakle okolne planine izgledaju pitomo, kao brdašca u Šumadiji.
Dijana Dimitrovska
bašta biljke breza bubrezi crkva cvet dijabetes energija fitoterapeut hrana istorija jetra karcinom knez lazar kopriva koren kosa kozmetika koža krv lek lečenje manastir med more muzika nemanjići otrov pluća rak reuma sloveni srbija srce srednjovekovna srbija travar tvrđava ulje vino voda voće zdravlje zglobovi čaj želudac
