Bio jednom jedan drevni grad u blizini današnjeg Stalaća. Nema sumnje  da je bio lep jer kako drugačije može izgledati mesto koje je na brdu i gleda na dve reke, Zapadnu i Južnu Moravu koje se sjedinjuju u jednu Moravu. Kao i tolike civilizacije koje su nestale, ostavljajući iza sebe tek male tragove kao dokaz da su postojali, nestalo je i ovog grada, a na njegovom mestu izgrađen je novi. Nazvan je Stalać.

   Grad je u srednjovekovnoj srpskoj državi rastao, razvijao se, a knez Lazar Hrebeljanović, koji je vodio srpsku državu u možda najtežim trenucima u istoriji, utvrdio ga je debelim zidinama, braneći tako svoju prestonicu Kruševac, koju je u to vreme takođe podizao. Stalać se prvi put pominje 1377.godine u Lazarevoj povelji manastiru Ravanici. Bili su povezani tako da su mogli  jedni druge da brane i obaveštavaju o najezdi Turaka. Stalać je utvrđen bedemima oko Velikog grada i isto tako i Malog grada ( nastao je malo kasnije) koji je u središtu imao palatu. Sagrađena je i monumentalna donžon kula koja i danas nosi naziv Todor od Stalaća.

   Grad je imao crkvu čije je zvono izliveno u Milanu 1384. godine. Mora da je bila veličanstvena kada je za nju naručeno zvono iz daleke zemlje. Sa tog zvona širiće se uzvodno i nizvodno posmrtni zvuk da je časni knez Lazar poginuo na Kosovu ravnom 1389. godine, zajedno sa tolikim moravskim junacima. 

  Od crkve je danas ostalo samo zvono, od grada samo donžon kula Todor od Stalaća ili jedna ljubavna epska priča, kojom se narod odužio legendarnom komandantu grada vojvodi Prijezdi za koga se smatra da je Todor od Stalaća. I baš ta pesma – neuništivo traje. Duže i od kamena.

   Istorijski podaci kazuju da je  početkom  1413. godine sultan Musa, naslednik Bajazitov, koji je vladao samo dve godine i bio u sukobu sa svima, započeo obračun sa turskim vođom Hamzom koji je se bio odmetnuo od njega. Savladao ga je i pogubio, a zatim se ljut okrenuo na Despotovinu. Februara 1413. godine sultan Musa je osvojio Bolvan i Lipovac u aleksinačkom kraju.  Stanovnici su opljačkani i raseljeni, a on se uputio na Stalać. Tu mu se, neverovatnom hrabrošću, suprostavio zapovednik grada, vojvoda Prijezda sa svojim vojnicima. Velikim junaštvom je zaustavio Musinu vojsku, ali na kratko.

   Istoričar Konstantin Filozof koji je bio životopisac Stefana Lazarevića, sina kneza Lazara, zapisao je da je vojvoda Prijezda poginuo u borbama „ na način koji je zadivio savremenike“. Njegovo junaštvo se poredilo sa najvećim uzorima antičkih junaka. Istoričari smatraju da je kula izgorela, zajedno sa komandantom grada.

  To je istorija, a mit je drugačiji.

  Narod se zahvalio heroju grada na svoj način. Narodni pevač je vojvodu Prijezdu koji je najverovatnije zapravo  Todor od Stalaća zauvek uzdigao u epu, na nebo, dajući mu mesto nezaborava, kakvo zaslužuje.

  U epskoj pesmi Smrt vojvode Prijezde, pevač kaže da sultan koji je opkolio grad sa brojnom vojskom, traži od  vojvode  konja Ždrala, sablju i vernu ljubu Jelicu. Vojvoda Prijezda, nemoćan da se odbrani od Turaka,  seče glavu svome konju Ždralu, lomi sablju, a ženi Jelici  daje da bira da li će sa njim poginuti ili će je Turčin uzeti. Jelica bira da umre sa mužem i njih dvoje, držeći se za ruke skaču sa donžon kule u Moravu. Morava je, kažu, u to vreme bila kao Dunav sa stonu šajki.

  Ta legenda i danas živi. Zaljubljeni dolaze na oronulu kulu Todora od Stalaća, koja strpljivo čeka obnovu, da tu potvrde svoju ljubav. U polumraku porušene kule, od koje  su ostale tri zida i jedan romantični prozor, oni vide vojvodu Prijezdu i njegovu Jelicu, sjedinjene u večnom zagrljaju.

Dijana Dimitrovska   

bašta biljke breza bubrezi crkva cvet dijabetes dunav energija fitoterapeut hrana istorija jetra karcinom knez lazar kopriva koren kosa kozmetika koža krv lek lečenje manastir med more muzika nemanjići otrov pluća rak reuma sloveni srbija srce travar tvrđava ulje vino voda voće zdravlje zglobovi čaj želudac

Prijavi se za tekstove
oblakbeli.com

Postani član našeg kluba