Još u doba Stefana Nemanje, u 12. veku, o njemu se govorilo kao o staroj bogomolji posvećenoj Svetom Nikoli – eto koliko je drevan manastir Končul.
Nije, naravno, sačuvan od tada u celosti, ali su mnogi prastari delovi drevne crkve ugrađeni u današnju.
Ta gotovo milenijumska energija trajanja oseća se čim se zakorači u ovaj manastir, „u svetoj zemlji Raškoj“, nekadašnjim srcem srednjovekovne srpske države. Naziv Raška zadržao se kao toponim oblasti i mesta u podnožju Kopanika od kojeg je manastir udaljen par kilometara. U bilo koje doba godine razigrani predeo sa pogledom na lepu, skladnu jednobrodu građevinu sa apsidom na južnoj strani – oduzima dah i vuče da se priđe i otkrije neka tajna. A Končul je – pun tajni.
Tokom arheoloških iskopavanja, koja su rađena od 1975. do 1979.godine, pronađeni su delovi prvobitne manastirske crkve i kameni okviri prozora ( bifora) koje su delimično uklopljene u današnje prozore. Takođe, prastara predstava isklesanog u kamenu, nađena prilikom iskopavanja, takođe je uklopljena u postojeću crkvu i to na vrhu zapadnog pročelja. U samoj crkvi je grobnica na kojoj stoji jedva vidljivi natpis koji govori da tu počiva Relja Krilatica, ili ,,Relja od Pazara“.
Manastir čuva kameni sud (krstionicu) za čuvanje Bogojavljenske vodice, koji najverovatnije potiče iz nemanjićkog doba. Oni koji žele da se krste i duhovno vežu za nemanjićki period, dolaze u Končul koji se u narodu inače naziva i Nikoljača, zbog toga što je posvećen Svetom Nikoli, da obave čin krštenja. Kažu da je poseban osećaj krstiti se u Končulu.
Ovaj manastir je sasvim poseban i po još jednoj stvari. On je uspeo da sačuva najverovatnije jedinu spomen – ploču poginulim četnicima tokom Drugog svetskog rata. Na ploči posvećenoj Nikoljačkoj četi iz 1941. godine piše:
,,Četnicima Nikoljačke čete koji u borbi protivu srpskih neprijatelja neustrašivo braneći rodnu grudu i svoju braću položiše svoje mlade živote. Drugovi – četnici Nikoljačke čete i građani opštine Nikoljačke u znak zahvalnosti i dubokog pijeteta podižu ovu spomen ploču.“
Kako je manastir sačuvao spomen – ploču za vreme komunizma kada se nije smelo spomenuti ni slovo „ č“ – nije jasno.
Tu je i druga spomen ploča svešteniku Tihomiru Popoviću, koji je bio paroh nikoljački ( 1935 – 1942). Nemci su ga zatvorili i pogubili u logoru u Kosovskoj Mitrovici.
Slavni manastir, čije ime potiče najverovatnije od praslovenske reči končina, koja označava završetak, kraj, okončanje, svoje najlepše dane proživeo je u nemanjićkom periodu, kada su ga obnovili. Na istom mestu, naime, postojala je starija crkva iz prenemanjićkog perioda koju je Stefan Nemanja obnovio. Oda tada postaje ugledan manastir jedan od najvažnijih, duhovni, verski i kulturni centar srpskog naroda.
Sveti Sava koji je pisao Studenički tipik između 1207. i 1215. godine, navodi da je končulski iguman učestvovao u izboru studeničkih starešina. Pri nabrajanju, končulski iguman je na četvrtom mestu među igumanima, što govori i velikom ugledu i značaju Končula. Ugled Končula traje i vek kasnije kada se na velikom Crkvenom Saboru 1315.godine u Peći, pri izboru Arhiepiskopa Nikodima (1316-1323), pominje i prisustvo igumana manastira Končula, Evstatija. A baš Nikodim tada iguman, nešto pre toga, između 1292. и 1309. godine zamonašiće Danila, mladog vlastelina koji je pobegao iz pratnje kralja Milutina dok je obilazio manastir Sopoćane i predao se u ruke Boga.
Dolaskom obrazovanog igumana Danila ( koji će kasnije biti arhiepiskop Pećke patrijaršije) manastir jača svoju prepisivačku radionicu i manastirsku školu, postajući nadaleko poznat.
U narednih sto godina nema pomena o slavnom manastiru a onda nastupaju teški dani padom Despotovine pod tursku vlast 1459.godine, kada će biti pominjan samo po nevoljama koje su ga zadesile.
Posebno strada u Austrijsko-turskom ratu 1689. godine. Kada je patrijarh Arsenije Čarnojević krenuo sa Srbima sa Kosova i Metohije u seobu, godinu dana kasnije, 1690.godine, zatekao je srušenu bogomolju i monahe. Tri dana se odmarao u manastiru Končul ili onome što je od njega ostalo,dok se narod smestio na prostranom manastirskom imanju. Kada su nastavili put severa – sa njima je krenulo i končulsko bratstvo.
Pust i bez monaštva provodi Končul narednih dvesta godina da bi 1861. godine, kako je zapisano na ploči, bio obnovljen. Ali, Turci nisu dali da se crkva osvešta sve do 1904. godine, kada je to urađeno uz veliku radost naroda, toliko snažnu da se taj dan i dan – danas praznuje kao narodni sabor.
U manastir Končul je posle 1999. godine stiglo sestrinstvo manastira Svete Trojice kod Mušutišta na Kosovu i Metohiji koji je srušen, a onda i monahinje širom Srbije koje su manastir duhovno i materijalno podigle, nastavljajući njegovu tradiciju začetu još u doba Nemanjića. Danas u njemu monahinje šiju monašku odeću i nastavljaju slavnu tradiciju ikonopisanja, posebno minijature. Odiše čistotom i lepotom manastir iz koga zrači velika ljubav za srpsku prošlost, sadašnjost i budućnost.
Dijana Dimitrovska, Slovo, decembar 2023.
bašta biljke breza bubrezi crkva cvet dijabetes energija fitoterapeut hrana istorija jetra karcinom knez lazar kopriva koren kosa kozmetika koža krv lek lečenje manastir med more muzika nemanjići otrov pluća rak reuma sloveni srbija srce srednjovekovna srbija travar tvrđava ulje vino voda voće zdravlje zglobovi čaj želudac
