Teško je danas zamisliti da je današnje selo Bovan blizu Aleksinca, za koje je retko ko u Srbiji čuo, bilo središte srednjovekovne župe. Bio je to grad od soli, uglavnom kamene soli, koja je dovožena iz Ugarske i tu se skladištila za potrebe Srbije. Iz obližnjih krajeva, svako je morao doći po so u Bovan ili Bovlan.
Još teže je zamisliti da je Srbija neposredno posle kosovske tragedije, u vreme kneginje Milice i sinova Stefana i Vuka, slala poklone ruskom manastiru Svetom Pantelejmonu na Svetoj Gori.
To se saznaje iz sačuvanog pisma koje je ona, sa sinovima uputila 1395. godine ruskom manastiru Svetom Pantelejmonu, u kome navodi da poklanja “ od Bolvna svake godine po pet stotina krušica soli i dva čoveka da su manastirska, Doja Balušević i Raša Radjević”.
Bila je tu i carina, pa se vidi da je granica Otomanske imperije i Srbije, pritisnute Osmanlijama, prolazila u blizni. Pismo kneginje Milice ujedno je prvo pominjanje Bolvana u istoriji.
Grad od soli bio je, prirodno, bogat, a time i razvijen u ondašnjem smislu reči. U vreme kneginje Milice u gradu, koji je imao trg, održavali su se čuveni vašari. Ta zabava zadržala se i za vreme Turaka. Hadži Kalfa, turski geograf, navodi da se „čuveni vašari održavaju u Leskovcu i Bovnu“.
Grad Bolvan je štitila manja tvrđava, o čemu svedoče i danas sačuvane unutrašnje kule čiji su zidovi bili širi od dva metra, visoki više od pet metara.
Bila je to mala, jaka tvrđava, dovoljna da zaštiti grad od manjih napada. Ali, kada je turski sultan Musa napao tvrđavu Bovan početkom 1413. godine – nije joj bilo pomoći. Zbilo se to pošto je konačno bilo jasno da despot Stefan Lazarević ne može da prihvati turske uslove.
Sultan Musa je osvojio grad Bolvan, stanovnike je raselio i opljačkao. Doseljeni su drugi, uglavnom islamske veroispovesti.
Opet će Bolvan današnji Bovan preći u srpske ruke. Osvojiće ga despot Đurađ Branković 3. novembra 1443.godine, posle teškog boja. Srpskoj strani je u pomoć pritekla vojska ugarskog mladog kralja Vladislava. Srpsko-ugarske snage su do nogu potukle rumelijskog beglerbega Kasima i druge sultanove zapovednike. Na kratko, naravno, jer će Turci uskoro, padom Smederava,1495. godine osvojiti celu tadašnju Srbiju.
Danas selo Bovan ne živi od svoje slavne istorije, a moglo bi. Valja prvo očistiti urasle zidine, otkriti tvrđavu suncu, a zatim je obnoviti i pokazati je turistima.
Uporedo, arheološka istraživanja ne bi škodila. Saznalo bi se nešto više o ovoj srednjovekovnoj župi, ali ne samo o vremenu kada se prvi put spominje ovo slavno mesto, nego još dalje kroz maglovito vreme Slovena koji su bez sumnje prethodno naseljavali Bovlan, darujući mu i naziv. Lingvisti kažu da je reč „ bolvan“ staroslovenskog porekla i da znači kip. Smatra se da je u davnom slovenskom naselju tu možda bio kip nekog staroslovenskog božanstva. Zbog kipa, naziv je ostao do današnjih dana.
Ne zamire slovenski Bolvan ni u narednom periodu, i za vreme despota Stefana Lazarevića postaje važan grad u koji svraćaju razni trgovci. Grad je na samom carigradskom drumu, najvažnijoj saobraćajnici u tadašnjoj Srbiji. U blizini je i granica, koja se u teška vremena kada su Turci zauzimali Srbiju, pomerala kao klizač.
Danas se Bovan sam razvija, bez pomoći države, šireći privatnu turističku ponudu. Teško je ne ponoviti da bi uz malu, obnovljenu tvrđavu – bio pravi mali turistički biser.
Dijana Dimitrovska, Balkan City Magazine 2024.
autorka bašta biljke breza bubrezi crkva cvet dijabetes dijana dimitrovska energija fitoterapeut hrana istorija jetra karcinom knez lazar knjiga kosa kozmetika koža krv lek lečenje manastir med muzika nebojša đorđević i dijana dimitrovska nemanjići otrov pluća rak reuma sloveni srbija srce srednjovekovna srbija sve srpske vladarke svi srpski vladari travar tvrđava vino voda zdravlje čaj želudac
