Ban Stefan Tvrtko, naslednik Nemanjića

Bez vladara, bezmalo i bez teritorije, Srbja je posle Bitke na Marici bila zavijena u crno. Bio je to jedan od njenih najtežih perioda. U Bici na Marici 26. septembra 1371. godine poginuo je kralj Vukašin Mrnjavčević, a 4. decembra iste godine umro je i poslednji srpski car i poslednji muški potomak dinastije Nemanjić – car Uros II. Marička bitka koja je, po ceni istoričara, jedan od najtežih gubitaka u srpskoj istoriji, otvorila je vrata turskoj najezdi na Balkanu, ali i dalje nije ujedinila razjedinjene srpske vladare. Iako u tom trenutku Srbija ima naslednika jednog kralja, sina kralja Vukašina – Marka Mrnjavčevića – njena niko ne priznaje.

Na scenu stupaju tri jake ličnosti i samo je pitanje vremena koji će se od njih nametnuti za vladara.

Prvi je knez župan Nikola Altomanović koji je posle Vukašinove pogibije bio najmoćniji i ozbiljno je računao na srpski presto. Njegova oblast išla je od Rudnika do mora. Bio je moćniji od kneza Lazara kome je upravo početkom 1372. godine uspeo da preotme Rudnik. Pokušao je da se dočepa carskog Prizrena, koji su posle Vukašina prigrabili Balšići, ali mu to nije pošlo za rukom. Bio je veoma predusretljiv prema papi kome je obećao da će omogućiti da se na njegovom području izgrade dva katolička manastira.

Drugi zainteresovan za srpski presto bio je knez Lazar Hrebeljanović koji je bio oženjen Milicom, ćerkom kneza Vratka iz roda Nemanjića. Milica je je potomak iz linije Nemanjinog sina Vukana. Lazarev otac Pribac, bio je veliki logotet na dvoru kralja Dušana, a sam Lazar bio je vaspitan, na dvoru, kod careva Dušana i Uroša. Lazar je bio čovek uman i od reda, radio je i svim sredstvima se trudio da ojača položaj prijateljstvom i sporazumom sa svim susedima. On ne otvara nove probleme već radi na rešavanju starih. Nije se smatrao krvnim nastavljačem dinastije Nemanjić ali je sprovodio nemanjićku tradiciju.

Uspeo je fantastično da se organizuje kroz rodbinske veze. Čitav niz srpskih velikaša i suseda postali su njegovi zetovi. Njegova sestra Draginja udata je za čelnika Musu čija se oblast nalazila oko Zvečana. Vuk Branković, moćni gospodar Kosova i oba carska grada Skoplja i Prizrena, venčao se najstarijom ćerkom Lazarevom, Marom koja je, po narodnom predanju, bila izuzetno ponosna na taj brak. Ćerka Jelena koja je bila umna i književno vaspitana, udata je za Đorđa Stracimirovića Balšića, a druge dve ćerke udao je Lazar za susede, jednu za bugarskog cara Šišmana, drugu za Nikolu Garu, ugarskog plemića.

Treći pretendent na srpski presto bio je bosanski ban Stefan Tvrtko, vladao od 1377. do 1390, koji je po krvnim vezama imao najviše šansi. Tvrtko je bio neposredni potomak Nemanjića. Njegova rođena baba Jelisaveta, žena Stevana I Kotromanića bila je ćerka kralja Dragutina.

Po ženskoj krvi Tvrtko je, dakle, Nemanjić. Za razliku od neza Lazara kome je žena bila iz dinastije Nemanjća, Tvrtko je bio direktan potoman i imao je više prava na srpski presto. Bio je , dakle, unuk jednog kralja koji je vladao, dok je kneginja Milica, Lazareva žena, bila prapraunuka linije Vukanove koja je ostala sporedna.

Ban Stefan Tvrtko se 1374. godine oženio Dorotejom, ćerkom bugarskog i vidinskog cara Stracimira.

Ban Stefan Tvrtko je bio borben i preduzimljivi pa je polako pokazivao nadmoć nad ostalima vladarima. Posle uspeha postignutih protiv Nikole Altomanovića i Đurđa Balšića, ban Tvrtko je rešio da se kruniše za kralja „ Srbljem i Bosniem i Pomorije i Zapadnim Stranam“. Učinio je to u Mileševu nad grobom svetog Save, najverovatnije na Mitrovdan 1377. Krunisanje se nije odigalo u Žiči, po staroj tradiciji Nemanjića, po svoj prilici zato što se ona nije nalazila u sastavu Tvrtkove države, ali je Mileševo, sa grobom svetog Save čiji je kult među Srbima bio znatno razvijen izabrano sa namerom da se naglasi vezivanje za staro nasleđe i za Nemanjiće.

Od tada se Tvrtko, po običaju Nemanjića, naziva Stefan Tvrtko.

Kada mu je umrla prva žena Doroteja, kralj Tvrtko nameravao je da zaprosi ćerku austrijskog vojvode Albrehta III, i ta namera je bila lepo primljena na austrijskom dvoru. Ali, iznenada, baš kao i car Dušan Silni, kralj Tvrtko u pedeset i drugoj godini – preminu- oko 17. marta 1391.

Njegova država u tom trenutku bila je najmoćnija slovenska država na Balakanu, Srbija, Bugarska i Grčka bile su na udaru turskog mača dok je Bosna imala zavetrinu. Mogla je nesmetano da ide za svojim državnim ciljevima i da se širi u isto vreme dok su ostali delovi naseljeni srpskim življem morali da se bore za opstanak.

Spomen na bana Tvrtka je Herceg Novi koji je on osnovao. To se dogodilo 2. decembra 1382. godine kada je izdao povelju o novom gradu koji se ima izgraditi kako bi sva trgovina Bosne i Raške išla u taj grad i bila konkurencija Dubrovniku sa kojim Tvrtko nije bio u dobrim odnosima. Kralj je odredio da u novom gradu bude slanica i trg za prodavanje soli. Na silne molbe Dubrovčana da ih ne upropašćava i da ne poriče obećanja stare gospode raške , njegovih prethodnika, kralj se donekle smilovao i dao im povlastice. Novljani su mu podigli spomenik na obali, odakle gleda u grad koji je osnovao,

Nebojša Đorđević